De psychologie achter participatie

Denk jij wel eens na over de psychologie achter participatie?

Participatie is voor de meeste Omniplanners geen onbekend terrein. Toch denken ook wij vaak vanuit een planologische of sociaal geografische achtergrond en denken wij niet altijd aan de psychologie die achter participatie zit. In dit artikel benaderen we het onderwerp participatie vanuit de hoek van omgevingspsychologie. Verschillende onderzoeken vanuit dit veld geven ons namelijk inzichten die ons kunnen helpen met het vormgeven van participatietrajecten.

Diversiteit in meningen
Dat het belangrijk is om een diverse groep deelnemers te hebben bij een participatietraject is over het algemeen wel bekend. Hoe bereik je meer mensen dan enkel de ‘usual suspects’? Er wordt vaak gekeken naar diversiteit in opleidingsniveau, leeftijd, woonplaats of migratieachtergrond. Waar niet altijd naar wordt gekeken is naar de diversiteit in perspectieven en meningen van de deelnemers. Niet elke deelnemer denkt natuurlijk hetzelfde over bepaalde onderwerpen. Sommigen zijn fel tegen, anderen hebben wat twijfels en er zijn ook mensen die voorstanders zijn.

Onderzoek naar participatie in energieprojecten en onderzoek naar moraliteit en kernenergie laten zien dat tegenstanders van deze projecten vaker meededen aan een participatietraject dan de voorstanders. Een negatieve emotie activeert namelijk meer dan een positieve emotie. Bij het organiseren van een participatietraject is het belangrijk om hier bewust van te zijn. Wanneer er weinig of geen voorstanders van de plannen participeren, geeft het een vertekend beeld van de verschillende perspectieven. Dit kan er ook voor zorgen dat het participatietraject als ‘niet eerlijk’ wordt gezien. Natuurlijk wil je voorkomen dat dit gebeurt. Besteed daarom aandacht aan het motiveren van deelnemers met verschillende meningen. Laat bijvoorbeeld zien dat er voor- én nadelen te benoemen zijn. Maar dat beiden van belang zijn voor een goede afweging.

Mentale barrières
Naast dat je een zo divers mogelijke groep participanten hebt, wil je ook dat iedereen mee kán doen. Eventuele barrières zouden er niet in een participatietraject mogen zijn. Barrières kunnen fysiek zijn, maar ook mentaal. Uit onderzoek naar invloed en acceptatie van energieprojecten in Nederland en China blijkt namelijk dat niet iedereen zich zeker genoeg voelt over zijn rol en kennis bij participatietrajecten. Dit weerhoudt hen ervan om mee te participeren. Mensen hebben bijvoorbeeld geen kennis over windmolens en laten dan liever experts hun mening geven. Terwijl de komst van de windmolens wel invloed zal hebben op hun directe omgeving.

Belangrijk is dan om deze barrière van onzekerheid weg te nemen. Dit zou je bijvoorbeeld kunnen doen door experts te betrekken bij het traject zodat zij de bewoners kunnen ondersteunen. Maar participanten hoeven nooit volledig de rol van experts over te nemen. Integendeel, zij zijn in veel gevallen juist de expert vanwege hun persoonlijke ervaringen met het gebied. Door duidelijk te maken aan potentiële deelnemers dat zij ook experts zijn door hun persoonlijke ervaringen, kun je ook deze barrière weg halen.

Zoals je ziet zijn er verschillende manieren waarop wij inzichten vanuit de psychologie kunnen gebruiken in ons werkveld. Onze stagiaire Constanze, studente omgevingspsychologie, heeft ons veel bijgebracht over haar vakgebied en meegeschreven aan dit artikel. Wil jij hier meer over weten, of hulp nodig bij een participatietraject? Neem dan vooral contact met ons op!